Τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα: Παραδόσεις και Συμβολισμοί

Γράφει: Βάσω Φατούρου - 19/12/2014

Τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα είναι από τις πιο όμορφες γιορτές! Όλα είναι στολισμένα, τα σπίτια γεμίζουν νοστιμιές και οι καρδιές μας με αγάπη. Τα έθιμα της χώρας μας για τη γιορτή αυτή είναι πλούσια και δεν περιορίζονται μόνο στο Χριστουγεννιάτικο Δέντρο, στα κάλαντα και στους κουραμπιέδες! Παρακάτω σημειώνονται διάφορες παραδόσεις του λαού μας, που γιορτάζει τα Χριστούγεννα, με το δικό του, ξεχωριστό τρόπο!

Το Ψωμί του Χριστού

Το «ψωμί του Χριστού» το ετοιμάζει η νοικοκυρά από την παραμονή των Χριστουγέννων. Με ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό συνήθως) πλάθει τη ζύμη του και αφού ψηθεί, χαράζει ένα σταυρό. Τριγύρω συνηθίζεται να τοποθετούνται διακοσμητικά στολίδια. Όταν έρχεται λοιπόν η «ημέρα του Χριστού», ο νοικοκύρης σταυρώνει το Χριστόψωμο, το κόβει και μαζί με τις ευχές του, το μοιράζει σε όλα τα μέλη της οικογένειας και σε φίλους που παρευρίσκονται στο σπίτι μια τέτοια γιορτινή μέρα.

Στη Σπάρτη, οι γυναίκες ετοιμάζουν από δύο μέχρι δεκαπέντε καρβέλια ψωμί – το ένα, το ψωμί του Χριστού, το τρώνε ανήμερα των Χριστουγέννων, ενώ τα υπόλοιπα Χριστόψωμα τα τρώνε αργότερα και προσθέτουν επιπλέον αμύγδαλα και καρύδια– σύμβολα καρποφορίας.

Παρόμοιο διαχωρισμό κάνουν και οι Σαρακατσάνοι, που φυλάνε ένα καρβέλι, το πιο στολισμένο και φυσικά με το σταυρό χαραγμένο στο κέντρο, για το Χριστό. Τριγύρω «ζωγραφίζουν» πέντε λουλούδια. Το άλλο καρβέλι που πλάθουν, το ονομάζουν Χριστοκουλούρα και το δίνουν στα πρόβατα. «Έτσι τα τιμά ο βοσκός και τα βλογά ο Χριστός» όπως συνηθίζουν να λένε οι χωριανοί.  

Στη δε Κεφαλονιά, προετοιμάζουν ολόκληρη ιεροτελεστία για το Χριστόψωμο! Όλο το σόι μαζεύεται στο σπίτι του πιο ηλικιωμένου συγγενή. Βάζουν στο πάτωμα 3 δαυλούς σε σχήμα χιαστί και επάνω τους τοποθετούν το ψωμί. Έπειτα, σε κύκλο γύρω από την «κουλούρα», ακουμπούν όλοι το δεξί τους χέρι επάνω της και ο νοικοκύρης, ενώ ψέλνει τον ύμνο της γέννησης του Χριστού, ρίχνει λάδι στους δαυλούς και τους ανάβει! Τότε έρχεται η στιγμή να κόψει το Χριστόψωμο και να το μοιράσει!

Τέλος, στην Κρήτη οι γυναίκες δίνουν όλο τους το μεράκι στο πλάσιμο και στο σχεδιασμό στο ψωμί του Χριστού. Καταρχήν, χρησιμοποιούν τα πιο διαλεκτά υλικά, από εξαιρετικά ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι και ροδόνερο, μέχρι μέλι, κανέλα και γαρίφαλα. Κατά το πλάσιμο, τραγουδούν την ευχή “Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει”. Όταν τελειώσουν, με τη μισή ζύμη σχηματίζουν μια κουλούρα – που λέγεται ότι συμβολίζει τη σπηλιά που γεννήθηκε ο Χριστός- και με την άλλη μισή φτιάχνουν ένα σταυρό επάνω στο ψωμί. Στο κέντρο του τοποθετούν ένα καρύδι και σκαλίζουν με το πιρούνι πουλιά, λουλούδια και καρπούς.

Το φλεγόμενο πουρνάρι

Στην Άρτα και στα Γιάννενα, ακολουθούν το χριστουγεννιάτικο έθιμο των φλεγόμενων πουρναριών. Όταν γεννήθηκε ο Χριστός, ο δρόμος ήταν σκοτεινός και για να μπορέσουν οι βοσκοί που πήγαιναν να τον προσκυνήσουν, να δουν τριγύρω, μάζεψαν μερικά κλαδιά πουρναριών και τα άναψαν με φωτιά για να φωτιστεί η πορεία τους.

Την ημέρα των Χριστουγέννων στα χωριά της Άρτας, όποιος πάει επίσκεψη για να ευχηθεί τα χρόνια πολλά, κρατάει ένα κλαδί πουρναριού φλεγόμενο. Μάλιστα το κρατάει αναμμένο σε όλη τη διαδρομή μέχρι το σπίτι που επισκέπτεται, για να φωτίζονται τα σκοτεινά δρομάκια.

Στα Γιάννενα κρατούν στις χούφτες τους φύλλα από πουρνάρι ή δάφνη και μόλις μπουν στο σπιτικό, τα πετούν στο τζάκι και εύχονται: «Αρνιά, κατσίκια, νύφες και γαμπρούς!» στο σπιτονοικοκύρη – δηλαδή να πληθαίνουν τα κοπάδια του, να μεγαλώνει η οικογένειά του και να παντρεύονται τα παιδιά του!

Το άκραντο νερό

Στη Θεσσαλία, τα χαράματα των Χριστουγέννων, τα κορίτσια των χωριών, πηγαίνουν στην πλησιέστερη βρύση για να κλέψουν το άκραντο νερό. Λέγεται έτσι γιατί σε όλη τη διαδρομή πρέπει να παραμείνουν αμίλητες. Όποια κοπέλα μάλιστα κατέφτανε πρώτη στη βρύση, αυτή θα ήταν και η πιο τυχερή για ολόκληρο το χρόνο.

Τα κορίτσια αλείφουν όλες τις βρύσες του χωριού τους με βούτυρο και μέλι, ώστε να είναι η ζωή τους γλυκιά και να τρέχει η προκοπή τους όπως κυλάει το νερό. Έπειτα ρίχνουν ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, βάζουν λίγο νερό σε ένα παγούρι και το πάνε σπίτι τους – αμίλητες! Όταν πιούν όλα τα μέλη της οικογένειας από το νερό αυτό, ραντίζουν τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού με μερικές σταγόνες, σκορπίζουν τα τρία χαλίκια και αρχίζουν τις ευχές!

Ο ιξός

Ο ιξός, ή αλλιώς το Αγκάθι του Χριστού, είναι το κατεξοχήν διακοσμητικό στοιχείο κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και ξεχωρίζει για τη γιορτινή του εμφάνιση. Είναι το γνωστό σε όλους Γκι, που θεωρείται ότι φύτρωσε για πρώτη φορά στο έδαφος, όταν ο Χριστός περπάτησε στη γη. Οι λαϊκές παραδόσεις μας λένε πως τα αγκαθωτά του φύλλα και οι κόκκινοι καρποί του συμβολίζουν τα μαρτύρια του Ιησού. Πέραν από τη διακοσμητική του χρησιμότητα όμως, ο ιξός έχει και γουρλίδικη συμβολή, καθώς «παγιδεύει» τα αρνητικά στοιχεία στα φυλλώματά του. Μάλιστα, σε παλαιότερα χρόνια, οι χωρικοί το αποκαλούσαν και ως νεραϊδόξυλο, καθώς πίστευαν πως γιατρεύει τους «νεραϊδοπαρμένους».

Το Χριστόξυλο

Παραμονή των Χριστουγέννων, οι άντρες των χωριών στη βόρεια Ελλάδα, ψάχνουν στα χωράφια για το πιο γερό και χοντρό ξύλο από πεύκο ή ελιά. Είναι το ξύλο που θα καίει στο τζάκι του σπιτιού για όλο το δωδεκαήμερο των εορτών από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα – για αυτό και λέγεται Χριστόξυλο. Το Χριστόξυλο είναι ιερό και πιστεύεται ότι προφυλάσσει το σπιτικό από καθετί κακό. Το ανάβουν την παραμονή των Χριστουγέννων, καθώς έχει μαζευτεί όλη η οικογένεια τριγύρω. Σύμφωνα με τις λαϊκές παραδόσεις, καθώς καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός στη φάτνη.

Ασκελετούρα

Η ασκελετούρα δεν είναι άλλη από την άγρια κρεμμύδα που στολίζουμε στο σπίτι μας τις γιορτές των Χριστουγέννων για καλή τύχη! Έχει πολλά ονόματα: αγιοβασιλίτσα, αγριοκρομμύδα, ασκινοκάρα, μπότσικας κ.α. Την ασκελετούρα την τιμούσαν από τα αρχαία χρόνια οι Έλληνες, γιατί πίστευαν πως έχει την ιδιότητα να αποτρέπει τις κακοτοπιές. Συμβολίζει την τύχη και την ευφορία, ίσως γιατί ακόμα και αν τη βγάλεις από τη γη, συνεχίζει να βγάζει νέα φύλλα και άνθη. Η παρουσία της, είτε σε κάποια γωνιά του σπιτιού είτε έξω από την πόρτα, θεωρείται πως μεταδίδει θετική, ζωτική δύναμη! Συνήθως στολίζεται με μια κόκκινη, γιορτινή κορδέλα!

Οι Χριστουγενιάτικες κάλτσες

Γνώριμο χριστουγεννιάτικο έθιμο, που δε γιορτάζεται μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε πολλές γωνιές του κόσμου, είναι το κρέμασμα χριστουγεννιάτικων καλτσών δίπλα στο τζάκι. Ξέρουμε όμως πώς ξεκίνησε; Θα σας πω μια ιστορία!

Κάποτε υπήρχε μια οικογένεια, με έναν καλόκαρδο πατέρα, τρεις κόρες και μια πολύ άρρωστη μαμά. Όταν η μητέρα πέθανε, ο πατέρας πήρε τις κοπέλες και μετακόμισαν σε μια καλύβα στο χωριό, καθώς είχαν τελειώσει όλες οι οικονομίες τους. Οι κόρες του έκαναν ότι μπορούσαν, έπλεναν μόνες τους, έραβαν, μαγείρευαν, καθάριζαν. Ώσπου πέρασαν τα χρόνια και έφτασαν σε ηλικία γάμου. Ο δύστυχος μπαμπάς ήταν σε απόγνωση. Πώς θα πάντρευε τις κόρες του χωρίς προίκα;

Ένα βράδυ, τα κορίτσια μετά την μπουγάδα, κρέμασαν κοντά στο τζάκι τις κάλτσες και τις φανέλες τους για να στεγνώσουν. Ο Άγιος Βασίλης, που γνώριζε την κατάσταση, πέρασε από το σπίτι αυτό. Αφού σιγουρεύτηκε ότι όλοι κοιμόνταν, έριξε προσεκτικά 3 μικρά πουγκιά μέσα στις κάλτσες των κοριτσιών, γεμάτα χρυσάφι! Το επόμενο πρωί, με το πρώτο ξύπνημα, οι κόρες πήγαν να μαζέψουν την μπουγάδα τους. Οι κάλτσες όμως ήταν παράξενα βαριές! Μόλις έβαλαν το χέρι μέσα, τι βρήκαν; Αγνό χρυσάφι! Η χαρά που μπήκε τόσο ξαφνικά σε αυτό το σπιτικό, έφερε τύχη για τη συνέχεια της ζωής τους, γάμους, εγγόνια και ευτυχία!

Γι’ αυτό και μέχρι σήμερα, με την ελπίδα πως θα περάσει κι από εμάς ο Άγιος Βασίλης, αφήνουμε τις κάλτσες μας κρεμασμένες όχι μόνο στο τζάκι αλλά και σε όλο το σπίτι! Κάτι ίσως αφήσει και για εμάς!

Φωτό από: www.kefalonitis.com

πηγή