Ο άνθρωπος της κρίσης

του Μανόλη Πρατικάκη //

Η κρίση που περνάμε σήμερα είναι πρωτίστως κρίση αξιών. Η απληστία της καταναλωτικής κοινωνίας, η θεοποίηση της υλοφροσύνης δημιούργησαν ένα τεχνοκρατικό αντιπνευματικό κλίμα.

Κυριάρχησε η φιλοσοφία της Αγοράς. Οι νεοέλληνες για δεκαετίες συμπεριφέρονταν σαν μεγιστάνες, ίσως για να κρύψουν την ασημαντότητά τους. H αυτάρεστη επιδεικτική σπατάλη δημιούργησε ένα υπερατροφικό Εγώ, που έφτανε από τον κομπασμό ως την υπεροψία και την οίηση. Οι περισσότεροι συμμετείχαν σ’ αυτό το φαγοπότι της ανομίας και της διαφθοράς. Από την άλλη η κρατική μηχανή λειτουργούσε αρνητικά, μέσα στα παραπάνω συμφραζόμενα. Διαφθορά παντού, άνομες συναλλαγές με τους πολίτες, ρουσφετολογία, μίζες και αναξιοκρατία, όχι μόνο δεν έβαζε τάξη και έλεγχο, αλλά ευνοούσε και έσπρωχνε τους πολίτες στον εύκολο και άνομο πλουτισμό. Δεν υπήρξε θεσμός που να μην είχε διαβρωθεί. Κανένας ελεγκτικός μηχανισμός σε λειτουργία. Ήταν λοιπόν αναπόφευκτη η κρίση, σαν μια κατάσταση προαναγγελθείσας τραγωδίας. Η φαυλότητα ήταν ένθεν και ένθεν Υπερχρεωμένο κράτος που αποτελείται από υπερχρεωμένα νοικοκυριά, που και αυτά είναι μικρά κρατίδια. Οι λάθος πολιτικοί χειρισμοί σε συνδυασμό με τη ψυχρή λογική των εταίρων για εξοντωτική λιτότητα, υπήρξαν οι καταλύτες της τραγωδίας. Αντί να συνεννοηθούν οι πολιτικές δυνάμεις για μια εθνική διακυβέρνηση, ώσπου να βγουν από την κρίση, το κάθε κόμμα ενδιαφερόταν μόνο για το μαγαζάκι του και το πολιτικό κόστος και όχι το εθνικό συμφέρον. Έτσι την πλήρωσαν η κατώτερη και η μεσαία τάξη. Ενάμιση εκατομμύριο ανέργους. Ήταν πραγματικά ένα σοκ που έριξε σε απόγνωση αμέτρητους συμπολίτες μας.
Την κρίση καθένας την διαχειρίζεται διαφορετικά. Εξαρτάται από τη συγκρότηση του καθενός, τις αξίες του και το βαθμό αυτοκυριαρχίας που διαθέτει. Η σύγχρονη ψυχολογία ισχυρίζεται ότι ο βαθμός προσαρμογής μας σε ένα αντίξοο περιβάλλον, αποτελεί δείκτη της φυσιολογικότητάς μας. Ο νεοέλληνας εύκολα ενθουσιάζεται και εύκολα απελπίζεται. Αυτοί που έμειναν ξαφνικά άνεργοι, άστεγοι και στερούνται τα προς το ζειν, είναι φυσικό να μην αντέχουν την δραματική σφοδρότητα μιας τέτοιας κρίσης. Πέρα από την ένδεια και την αγωνία νιώθουν ταπεινωμένοι, εξευτελισμένοι περιμένοντας στην ουρά των συσσιτίων. Είναι θυμωμένοι και συνάμα απελπισμένοι. Από αντίδραση γίνονται αντιδραστικοί, υποστηρίζουν (ένα μέρος), τα φασιστικά κόμματα και ταυτόχρονα βιώνουν μια εσωστρεφόμενη επιθετικότητα που τους οδηγεί σε πράξεις αυτοκαταστροφής. Γι’ αυτό τον καιρό της κρίσης αυξήθηκαν πάρα πολύ οι αυτοκτονίες, η κατάθλιψη, οι κρίσεις πανικού και οι κοινωνικές φοβίες. Η πολιτεία οφείλει ως πρώτιστο μέλημά της να βοηθήσει τους τραγικούς αυτούς ανθρώπους που αποτελούν τα μεγάλα θύματα.
Για τη μεσαία τάξη που γαλουχήθηκε στην ευμάρεια, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Είδαν ατυχώς να μειώνονται τα εισοδήματά τους. Αυτοί οι θαμώνες στις αφθονίας το βουλιμικό κάτεργο νιώθουν σαν τους τοξικομανείς, ένα στερητικό σύνδρομο. Το χαμένο βασίλειο που με τόση ανόητη οίηση φανταστήκαμε πως είχαμε το κουβαλάει καθένας που δεν είναι αληθινός «βασιλιάς». Αυτός είναι ο τρόμος μας. Και αυτός ο τρόμος μεταφράζει κάθε μέρα το φθηνό περιπλανώμενο πένθος μας. Πενθούμε τα χαμένα προνόμια μες στο παράδοξο μαρτύριο του ξεπεσμού μας. Νομίζαμε πως χάσαμε τα πάντα ενώ απλά χάσαμε τις αυταπάτες μας. Αυτοί οι καιροί μας δίνουν εκείνο που αδειάζει όλη μας τη ζωή. Και όλο ζητάμε κλαψουρίζοντας αυτό που λάμπει αχόρταγο στο βάραθρο μας.
Κάθε καταστροφή νομοτελειακά κρύβει μέσα της μια μικρή ή μεγάλη αναγέννηση. Γιατί μας επιτρέπει να αναστοχαστούμε, αποκτώντας μεγαλύτερη αυτογνωσία και συλλογικότητα. Μόνο απαλλαγμένοι από τα στείρα στερεότυπα και συμπλέγματα μπορούμε πολίτες και πολιτικοί να αλλάξουμε νοοτροπία για να οικοδομήσουμε ένα ευνονούμενο κράτος δικαίου. Συχνά πρέπει να στερηθεί κανείς για να αφυπνιστεί. Και ακόμα να χαθούμε για να βρούμε τον αληθινό εαυτό μας. Όπως στους εφιάλτες που μόνο εκεί αναγνωρίζουμε το αυθεντικό μας πρόσωπο. Κάθε αρχαίος Αθηναίος ένιωθε χρέος του να κουβαλά την πόλη στους ώμους του. Ας σηκώσουμε και εμείς, έστω το μερίδιο που μας αναλογεί. Γιατί δεν χωράει αμφιβολία πως όλοι μας σε εκείνο το κλίμα της εποχής είμαστε συνυπεύθυνοι γι’άυτή την κρίση. Θέλει αρετήν και τόλμην η …δημοκρατία των πράξεων και των ιδεών.

* Ο Μανόλης Πρατικάκης είναι ψυχίατρος και συγγραφέας. Το τελευταίο βιβλίο του «Σύνδρομο Fregoli» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καλέντη.
πηγή